2025 жылдың 11 ақпанында әлем STEM-дегі Халықаралық әйелдер күнін атап өтеді, оның аясында AlmaU-да «Women STEM Talk» пікірталас диалогы өтті. Іс-шараның негізгі мақсаты – ғылым, технология, инженерия және математика (STEM) салаларында гендерлік теңдікке қол жеткізу үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында әртүрлі мүдделі тараптар арасында конструктивті өзара әрекеттесу үшін жыл сайынғы интерактивті платформа құру. Университет алаңына ғалымдар, студенттер және қоғамдық ұйымдардың өкілдері жиналды, бұл STEM-дегі әйелдердің проблемалары мен мүмкіндіктері туралы мазмұнды пікірталас ұйымдастыруға мүмкіндік берді.
AlmaU ректоры Гүлнар Күренкеева құттықтау сөзін сөйледі: «Мен ғылымда жүргеніме көп болды және сол уақытты қатты сағынамын, өйткені әкімшілік жұмыс маған ғылыми қызметке өзімді қалағандай терең бойлауға мүмкіндік бермейді. Негізінде, ғылымда жас, ұлт, жыныс айырмашылығы жоқ – тек білімнің алға жылжуына үлес қосып жүрген ғалымдар ғана бар. Әйелдер ғылыммен ер адамадар сияқты тиімді және қызықты айналысады. Біз әйелдердің ғалым болу құқығын қорғай отырып, ғылыми саладағы үлесімізді сақтауымыз және дамытуымыз керек. Теріс пікірлерге қарамастан, бірігу, бір-бірін қолдау және тең жағдайда жұмыс істеу маңызды. Уақыт келе гендерлік айырмашылықтар ғалымдарды бағалаудың критерийі болмайтынына сенімдімін».
Талқылау STEM саласындағы гендерлік теңсіздіктің негізгі мәселелерін, әйел ғалымдардың алдындағы кедергілерді және осы салалардағы әйелдердің мансаптарын қолдау және ынталандыру сұрақтарын қарастырды. Кездесуді PhD докторы, доцент, AlmaU -дың ғылыми қызметкері Анастасия Липовка жүргізді. Оның айтуынша, Қазақстан техникалық пәндерді дамытуға белсенді түрде инвестиция салуда және бұл бастамалардың гендерлік аспектілерін ескеру маңызды. Қатысушылар гендерлік талдауды білім беру және зерттеу бағдарламаларына олардың әйелдерге бірдей пайдалы және қолжетімді болуын қамтамасыз ету үшін енгізуді ұсынды.
2014 жылдан бастап Қазақстанда орта білім деңгейінде STEM бағдарламалары белсенді түрде енгізілсе, 2021 жылдан бастап мектептерде робототехника мен бағдарламалау оқытыла бастады. Алайда, пікірталасқа қатысушылар атап өткендей, бұл бастамалар қыздардың техникалық мамандықтарды таңдауына қаншалықты әсер еткені әлі белгісіз. Бұл ретте университеттер мұндай қолдауға ие болмады, өйткені ЖОО – да оқыту жеке мамандықтар бойынша ұйымдастырылған. 
Women Techmakers амбассадоры, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ұлттық төлем корпорациясы төрағасының орынбасары Асел Марченконың айтуынша, ниет пен нәтиже арасындағы алшақтықты барынша азайту үшін мұндай білім беру бағдарламалары тек ресми түрде ғана емес, сонымен қатар төменнен нақты қолдау көрсету арқылы жүзеге асырылуы маңызды. «Бұл менің субъективті көзқарасым, бірақ мәселенің бірі – мемлекеттік бағдарламаларды көбіне нақты жағдайдан алшақ адамдар әзірлейді. Нәтижесінде, бағдарламаның идеясы жақсы болса да, оның орындалуы жиі зардап шегеді. Дегенмен, мектептерде мұндай бағдарламалардың енгізілуі жүйелі көзқарас қалыптастыруға көмектеседі деп сенемін. Осының арқасында жүздеген қыздар ата-аналары қосымша сабақтарға ақша төлеуге дайын болмаса да, STEM пәндерін оқи алады», – деді спикер.
Сондай-ақ бұл бастамалардың тиімділігін бақылау қажет, деді ол. «Бізге арнайы зерттеулердің де қажеті жоқ: мұндай бағдарламалардың түлектері университеттерге қалай түсетінін, қандай мамандықтарды таңдайтынын және STEM-дегі қыздардың үлесі қаншалықты өзгеретінін талдау жеткілікті», – деп қосты Асел Марченко.
Sharmanov School of Health Sciences AlmaU – дың деканы, PhD доктор, доцент Айжан Сапарғалиева Қазақстанда STEM бойынша гендерлік теңдікке әлі қол жеткізілмеген деген пікірін білдірді: «Бұл мамандықтарда ер адамдар басым. Бұл биологиялық және когнитивтік сипаттамаларға, сондай-ақ қыздарды гуманитарлық адам ретінде қабылдайтын мәдени көзқарастарға байланысты».
Мұнымен Caspian University – діңмғылыми-зерттеу жұмыстарына қолдау көрсету кеңсесінің жетекшісі Назым Болатбекова да келіседі. Оның айтуынша, STEM ер адамдар басым сала екендігі туралы стереотиптер отбасынан шыққан. Мұны мойындап, жүйені өзгерту үшін жұмыс істеу маңызды.
Өз кезегінде AlmaU СандықТехнологиялар Мектебінің деканы Қуаныш Абешев өз тәжірибесімен бөлісті: «Мен физика-математика сыныбында оқыдым, бізде қыздар көп болды. Олар техникалық пәндер бойынша бірдей табысты болды. Менің тәжірибемде барлығы қабілет пен оқыту әдістеріне байланысты. Материал дұрыс берілсе, кез келген адам математиканы немесе бағдарламалауды меңгере алады».
AlmaU оқу ісі жөніндегі проректоры Әсел Арын да тәрбие әдістерінің ықпалына назар аударды: «Спортта жаттықтырушылар спортшылардың физиологиялық ерекшеліктерін ескереді. Мұғалімдер сабақта осындай әдісті қолдана ма деген сұрақ туындайды. Қатаң бақылау нысандары қыздардың STEM-тен кетуіне әкелетінін көрсететін зерттеулер бар. Бір шешім эмпатия картасы әдісі болуы мүмкін ».
Сарапшылар білім беру аспектілерінен бөлек, еңбек нарығындағы жағдайды талқылады. AlmaU Кәсіпкерлік және инновациялар мектебінің доценті Татьяна Солдатенконың айтуынша, Қазақстанда әйелдер еркектерге қарағанда жұмыс үшін төмен жалақы алады, бірақ жұмыс күші мен талаптары бірдаей болады.
Сонымен бірге, Саясат және Құқық мектебінің тәжірибе профессоры Даниал Саари интеллектуалдық тұрғыдан ерлер мен әйелдер арасындағы ешқандай айырмашылықты байқамағанын атап өтті. Алайда, егер қоғамды тұтастай алып қарайтын болсақ, гендерлік теңгерімсіздік әртүрлі салаларда бар: әйелдер білім беруде, ал саясатта ерлер басым.
«Тұран» университетінің ғылым департаментінің директоры, экономика ғылымдарының кандидаты Орынбет Перизат генетика мамандық таңдауға әсер етеді деген пікірін білдірді: «Еркектер дәстүрлі түрде физикалық тұрғыдан күшті болған, бұл ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Дегенмен, уақыт өте келе әйелдер бейімделіп, әртүрлі салаларда табысты болды. Мәселе STEM-де кімнің көбірек екенінде емес, қоршаған ортаның, мәдениет пен менталитеттің ықпалында». Гүлнар Күренкеева бұл пікірді қолдап, былай деп атап өтті: «Биологиялық тұрғыдан алғанда, ерлер мен әйелдер шынымен де әртүрлі. Дегенмен, әр тарап бір-бірін толықтыратын тепе-теңдікті сақтау маңызды ».
Талқылаудың екінші бөлімінде 2024 жылға арналған статистикалық мәліметтер ұсынылды. STEM Pipeline концепциясына сәйкес, әйелдер бакалавриат студенттерінің 27,1%, магистратура студенттерінің 39,4% және докторанттардың 54,7% құрады. Бұл ретте зерттеуші әйелдердің үлесі 49,3%, ал STEM менеджментінде олар небәрі 28,7% құрайды. Осы сәтте мотивация мәселесі өзекті болып қала береді: фокус-топтарда көптеген респонденттер STEM мамандықтарын жеке қалауымен емес, математикадан жоғары білім деңгейі мен грант алуға ұмтылуымен таңдағанын атап өтті.
«Women STEM talk» пікірталас диалогының нәтижелері
Шараны жыл сайын өткізу туралы шешім қабылданды. Келесі жылы STEM-дегі гендерлік теңдіктің жаңа тақырыптары мен аспектілері талқыланады. Спикерлер белсенділік танытып, әртүрлі көзқарастарды ұсынды, бұл мәселеге стереотиптік көзқарасты болдырмауға мүмкіндік берді. Қорытынды пікірталас жағдайды жан-жақты талдаудың маңыздылығын және осы бағыттағы зерттеулерді одан әрі жүргізу қажеттілігін көрсетті.