2025 жылғы 28 ақпанда Алматы Менеджмент Университетінде (AlmaU) «Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты: жаңа сын-қатерлер және оларды еңсеру стратегиялары» атты жыл сайынғы халықаралық дөңгелек үстел өтті. Іс-шараны AlmaU Саясат және құқық мектебі ұйымдастырды.
Жиынға сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат саласындағы жетекші сарапшылар, мемлекеттік органдар мен қоғамдық ұйымдардың өкілдері, академиялық орта мүшелері, сондай-ақ магистранттар мен жас зерттеушілер қатысты. Қатысушылар сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мәселелері, заңнаманы жетілдіру, құқық қолдану тәжірибесі мен халықаралық тәжірибе тақырыптарын талқылады.
Іс-шара барысында 51 баяндама ұсынылды: 16 баяндама пленарлық сессияда, 10-ы жұмыс тобының отырысында, 25-і студенттік сессияда тыңдалды. Бұл сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың өзектілігін және талқыланған мәселелерге деген жоғары қызығушылықты көрсетеді.
AlmaU Саясат және құқық мектебінің деканы, PhD Мадина Есіркепова өзінің алғы сөзінде болашақта бұл дөңгелек үстелді ауқымды конференция немесе форум деңгейіне көтеру жоспарланып отырғанын атап өтті.
«Transparency International ұйымының 2025 жылғы 11 ақпанда жариялаған мәліметтеріне сәйкес, Қазақстан сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде 88-орында тұр. Мысалы, Ресей 164-орында, Өзбекстан – 121-орында, Қырғызстан – 146-орында. Бұл – мемлекет тарапынан жасалып жатқан ауқымды шаралардың нәтижесі. Дегенмен, мәселе әлі де өзекті. Сондықтан біз тиімді шешімдер табу үшін Грузия мен Сингапурдың табысты тәжірибесін зерттеуге тиіспіз. Бүгінгі іс-шарада біз сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді механизмдерді, халықаралық тәжірибені талдап, ашықтық, есептілік және заң үстемдігін арттыруға бағытталған жаңа стратегияларды әзірлеуді көздейміз».
Қазақстан Республикасы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Алматы қаласы бойынша департаменті басшысының бірінші орынбасары Жарқын Ғалымов сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және қоғамды осы процеске тарту басты басымдықтардың бірі екенін атап өтті.
«Егер біз еліміздің өркендеуін және тұрақты дамуын қаласақ, онда білім беру мекемелерінің басты міндеттерінің бірі – адал, әділ, отансүйгіш әрі сыбайлас жемқорлыққа қарсы көзқарасы бар ұрпақты тәрбиелеу болуы тиіс».
Ол сондай-ақ Қазақстан Президентінің «Заң және тәртіп» қағидатын жетілген демократия мен құқықтық мемлекеттің негізі ретінде атап өткенін еске салды. Бұл қағидатты қоғам санасына сіңіру арқылы әділетті Қазақстан құруға болатынын айтты.
Жарқын Ғалымовтың айтуынша, сапалы және ашық білім беру – 2022-2026 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатын жүзеге асырудағы негізгі факторлардың бірі. Ол «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заңға сәйкес, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру білім беру, ақпараттық және ұйымдастырушылық шаралар кешені арқылы жүзеге асырылатынын атап өтті.
«Осы шаралардың бірі – комплаенс қызметін енгізу. Бұл механизм заңнамалық деңгейде өзекті және маңызды деп танылды. Соңғы заңнамалық өзгерістерге сәйкес, Қазақстанда квазимемлекеттік және жеке секторда корпоративтік адалдық стандарттарын сақтау үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-офицерлер институты енгізілді».
Оның айтуынша, комплаенс мамандарының негізгі міндеті – құқық бұзушылықтардың алдын алу және ұйымдардың іскерлік беделін қорғау. Комплаенс қызметі квазимемлекеттік сектор субъектілерінде сыбайлас жемқорлықпен күресу шараларын қабылдауда дербес шешімдер қабылдай алады.
Қазіргі уақытта барлық мемлекеттік және ұлттық жоғары оқу орындарында комплаенс қызметі жұмыс істейді, ал Сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттік олардың қызметіне арналған үлгілік ережелер әзірлеген. Алайда, кейбір университеттерде бұл институт формалды сипатта ғана болып отыр. Кейбір ректорлар оның қызметіне қарсы пікір білдіруде. Осыған байланысты Жарқын Ғалымов университет басшыларын комплаенс институтын қолдауға шақырды.
«Алғаш болып мемлекеттік университеттер халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы ISO 37001 стандартын енгізе бастады. Біз жеке жоғары оқу орындары да осы бастаманы қолдайды деп сенеміз. Қазірдің өзінде мұндай бірнеше мысал бар».
Сондай-ақ, спикер студенттер арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға бағытталған арнайы пәндер енгізіліп жатқанын атап өтті.
Талқыланған негізгі тақырыптар
Пленарлық және жұмыс сессияларында судьялар, заңгерлер, ғалымдар мен кәсіпкерлер сөз сөйледі. Талқыланған басты мәселелердің қатарына мыналар кірді:
- Қазақстанның сот жүйесіндегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы тетіктер;
- білім беру саласындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдері;
- мемлекеттік сатып алулардағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат;
- сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі цифрлық технологиялардың рөлі.
Студенттік сессия барысында жас зерттеушілер халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар, денсаулық сақтау және білім беру саласындағы ашықтық, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарының сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жария етудегі рөлі туралы баяндамалар жасады.
Дөңгелек үстел сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат саласындағы пікір алмасу мен тиімді шешімдерді іздеуге арналған маңызды алаңға айналды. Іс-шара соңында қатысушылар пікірталастардың қорытындыларын шығарып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияларды әзірлеу мен жүзеге асыру бойынша алдағы қадамдарды белгіледі.